Hiểu đúng về stress khi tạo mầm hoa cho cây sầu riêng

Trong giai đoạn làm hoa sầu riêng, thời điểm quyết định việc tạo mầm khá quan trọng.
Không ít nhà vườn nóng ruột, nôn nóng làm sớm, thấy cây chỉ vừa mở lá là siết nước, phun mạnh tạo mầm hoặc Paclo ngay, với suy nghĩ “tạo kỹ thì hoa sẽ nhiều”.
Nhưng thực tế, cây ra hoa không phải vì bị ép cực đoan, mà vì được “stress đúng cách, đúng thời điểm” – ở đúng giai đoạn lá và khi cây đã sẵn sàng.

Cần hiểu rõ sự khác nhau giữa phản ứng tự vệ và phản ứng sinh sản, đọc được tín hiệu của bộ lá, đó mới là chìa khóa để làm hoa thành công.

Nếu vườn bạn tủ bạt quá lâu mà cây mãi không ra hoa, hoặc sau khi tạo mầm mùa thuận xong cây xụi lá, hoa ra nhưng khi nhấp nước lá rụng mạnh, cành non thâm đen, thì rất có thể hướng làm của bạn đang đi sai.

1. Lá non – Cây còn “ăn”, chưa “đẻ”

Khi lá sầu riêng vừa ra non, mềm, còn lụa, cây đang tập trung mạnh vào sinh trưởng: tổng hợp đạm, amino acid và protein để nuôi lá và ngọn. Ở giai đoạn này, tỷ lệ C/N rất thấp, hormone Gibberellin và Cytokinin hoạt động mạnh, thúc đẩy tăng trưởng. Với nguồn dinh dưỡng mà cây đang bơm lên để nuôi lá, chưa thể phân hóa mầm hoa được. Nói dễ hiểu: cây còn lo lớn, chưa nghĩ đến chuyện ra hoa.

Nếu trong giai đoạn này bà con phun tạo mầm hoặc Paclo sớm, hiệu quả gần như bằng không.

Cây chưa tích lũy đủ tinh bột và năng lượng, lại bị ép ngừng sinh trưởng khi chưa hoàn thiện nhu cầu cơ bản → sinh lý đảo lộn.

Trường hợp nặng, cây rơi vào stress mạnh, bật phản ứng tự vệ thay vì sinh sản. Hoa ra yếu, không đồng loạt, thậm chí mất luôn khả năng ra hoa trong vụ đó.

Thực tế, hiếm ai cố tình phun tạo mầm khi lá còn non, nhưng một số dòng phân “phun xong lên lân nhanh” khi dìu già lá khiến lá đổi màu đậm sớm nhưng thực sự lá chưa già hoàn thiện mà các loại phân này gây stress nhanh, làm lá “ngợp”, lá phản ứng với điều này và chuyển màu xanh đen chứ chưa già thực sự gây nhầm lẫn khi quan sát lá.

2. Siết nước quá sớm – cây “chưa có sức mà ép đẻ”

Nhiều vườn thất bại vì vừa lụa lá xong đã siết nước mạnh.
Khi lá còn non, rễ còn yếu mà lại bị cắt nước nhanh, cây mất khả năng hấp thu, tinh bột trong cành và rễ chưa tích lũy đủ → thiếu năng lượng nghiêm trọng.

Lịch ngắt nước giữa các vườn không thể giống nhau.

• Đất sét giữ ẩm cao, rễ ăn sâu → có thể ngắt nước sớm vì thời gian khô tự nhiên chậm.
• Đất khô nhanh → phải ngắt trễ hơn, đảm bảo cây còn đủ ẩm để hoàn thiện lá.

Ngắt sai nhịp sẽ khiến cây “hụt hơi” – bộ lá chưa đủ sức mà đã bị ép sẽ làm hại cây vì lá non thì rễ cũng non, chưa sẵn sàng để cho chúng ta siết ép mạnh.

3. Phản ứng tự vệ và phản ứng sinh sản nhìn qua thì giống nhưng nó khác nhau

Đây là phần quan trọng nhất để hiểu vì sao “stress nhẹ thì ra hoa, stress nặng thì hư cây.”

Cả hai đều là phản ứng của cây khi chịu tác động như thiếu nước, thay đổi dinh dưỡng, phun tạo mầm hay Paclo… nhưng mục tiêu sinh lý khác nhau hoàn toàn.

Khi stress quá mạnh, kéo dài, cây cảm thấy nguy hiểm tới sự sống còn.
Lúc này cây kích hoạt cơ chế phản ứng tự vệ:
• Đóng khí khổng, giảm quang hợp.
• Giảm vận chuyển dinh dưỡng.
• Tiết ra hormone “cấp cứu” như ethylene, ABA, v/v.

Mục tiêu là giữ mạng sống, không phải ra hoa. Cây ngưng sinh trưởng, rụng lá, teo cành, teo hư rễ. Khi kích hoa ra cây rất yếu ớt và trong nhiều tình huống cây không còn đủ nguồn dinh dưỡng để phân hóa mầm hoa làm hoa rất yếu, cành lá cũng rũ lại, rụng lá bất thường v.v

Ngược lại, khi cây được stress đúng và có kiểm soát, tức là cây cảm nhận môi trường bắt đầu khắc nghiệt nhưng vẫn đủ sức khỏe và năng lượng để sinh sản, thì nó chuyển hướng sang phản ứng sinh sản.

Khi siết nước có lộ trình theo độ già lá. Phun tạo mầm tăng dần từ lá lụa đến lá già ( hoặc phun Paclo liều thấp rồi nâng dần theo giai đoạn). Lúc này, cây giảm gibberellin (hormon sinh trưởng), tăng abscisic acid (ABA), đồng thời tinh bột và đường tích lũy trong cành – rễ được huy động sang mầm hoa. Cây phân hóa mạnh và sẽ ra hoa đồng loạt – đây là stress có lợi, giúp cây ra chứ không phải để tự vệ.

4. Khi nào là thời điểm tạo mầm tốt nhất?

Chỉ nên tạo mầm mạnh khi:
• Tỷ lệ lá già khỏe mạnh cao, lá non đã qua lụa ổn định.
• Màu lá xanh đậm, gân nổi rõ, lá cứng, không còn lá lụa chiếm quá 20%.
• Cây khỏe, rễ hoạt động mạnh, không có dấu hiệu về nấm bệnh hay xì mủ.

Lúc này, tỷ lệ C/N trong mô cây cao, năng lượng đã được tích lũy đầy đủ.
Khi áp dụng stress như siết nước, phun tạo mầm hãm ngọn hợp lý, cây sẽ tự chuyển hướng sinh sản, phân hóa mầm hoa mạnh và đều.

5. Stress đúng – cây ra hoa; stress sai – cây hư

Cùng là “ép” cây, nhưng kết quả khác nhau:
• Siết nước, ép rễ, phun tạo mầm mạnh khi lá còn non hoặc cây yếu → cây stress mạnh, tự vệ, mất sức, đơ luôn.
• Siết nước, ép rễ và phun tạo mầm mạnh khi lá vào ngưỡng già, cây khoẻ, đủ tinh bột → cây stress nhẹ, chuyển sang sinh sản, ra hoa đồng loạt.

Nhịp tạo mầm ở cơi lá cuối cùng có thể hiểu đơn giản như sau:

Bình thường, khi phát đọt xong và lá già, cây sẽ tự mở đọt mới.
Nhưng khi làm hoa, sau khi lá già, ta siết nước và phun tạo mầm để “ép” cây không cho cây phát đọt tiếp. Lúc này, dinh dưỡng thay vì đi nuôi đọt, sẽ dồn vào tay cành, kích hoạt các mầm ngủ (mắt cua) sưng to rồi bung hoa. Siết ép cực đại để cho cây ra hoa. Việc tính toán làm mạnh (từ phun qua lá và siết tại rễ ) chỉ lúc này mới thực sự cần và quan trọng và quyết định việc ra hoa. Nếu đẩy ngưỡng siết ép sớm, khi ở giai đoạn lá chưa qua già, chẳng có ý nghĩa cho việc ra hoa của cây.
Một cơi lá, tạm tính từ lúc nhú mũi giáo đến khi già đều, kéo dài khoảng 50 ngày:

• 35–40 ngày đầu: cây tổng hợp mạnh để hoàn thiện cành lá, ưu tiên hấp thu các dòng phân “sung” giàu đạm. Giai đoạn này chỉ là phun hỗ trợ nhanh già , phun để “ so đọt” mục đích chuyển hết giai đoạn này lá vào già đều nhau, chỉ là bước đệm nhẹ phân bón cho cây ngày càng phù hợp ngưỡng phân để làm hoa, chưa phải lúc phun tạo mầm.
• 10–15 ngày cuối: lá chuyển qua lụa và già, cây giảm mạnh hút đạm vì không cần nữa, khi này nguồn dinh dưỡng cân bằng – đây chính là giai đoạn vàng để tác động lân – kali cao, phun làm già lá tạo mầm. Việc phun làm già lá lúc này giúp đẩy lân – kali trong lá lên cao, kết hợp siết nước dưới rễ sẽ đẩy cây vào ngưỡng ra hoa.

Nếu cần làm già lá để rút ngắn ngày nhằm nhanh làm hoa, nhà vườn có thể dùng các dòng Lân (P) – Kali (K) nhẹ, phù hợp độ non của lá, để lá già đều mà vẫn ổn định. Tuyệt đối không phun ép mạnh, siết nước nhanh, dùng dòng tạo mầm nặng khi lá còn non tơ sẽ khiến cây bị đè sinh lý, đơ hư cây, khó có kết quả tốt.

Tài liệu tham khảo từ tác giả: Lê Ngọc Trác

Bài viết liên quan:

Quy trình kỹ thuật tạo mầm hoa cho sầu riêng: Xem tại đây

Các sản phẩm Lân, Kali, Canxi Bo thích hợp cho giai đoạn làm hoa sầu riêng: Xem tại đây